Proces evropskih integracija podstiče razvoj i transformaciju svih društvenih sfera i sa sobom nosi brojne političke, socijalne i ekonomske benefite za građane i građanke našeg regiona. Evropska unija je istovremeno i najvažniji politički partner zemalja Zapadnog Balkana i najveći donator i investitor u regionu, stoga često nije moguće napraviti jasnu distinkciju između političkih, ekonomskih i socijalnih benefita, jer su politički benefiti često i socijalni i ekonomski, dok su ekonomski benefiti uvek i politički. Ipak, imajući u vidu da je EU prvenstveno nastala kao ekonomska unija, očekivano je da najveće benefite EU integracija pronalazimo upravo u sferi ekonomije. Pogledajmo šta sve građani i građanke našeg regiona dobijaju zahvaljujući procesu EU integracija:
POLITIČKI BENEFITI
Politička stabilnost: Stvaranjem Evropske zajednice za ugalj i čelik 1951. godine institucionalizovan je mir u Evropi sklopljen 1945. godine. Evropska unija je 2012. godine postala dobitnica Nobelove nagrade za mir, odnosno za unapređenje mira, demokratije i ljudskih prava na evropskom kontinentu. U saopštenju Nobelovog komiteta naglašeno je da je odluka bila zasnovana na „stabilizacionoj ulozi koju je EU odigrala u procesu transformacije najvećeg dela Evrope od kontinenta rata do kontinenta mira“.[1] Stoga je politička stabilnost jedan od najvažnijih političkih benefita procesa evropskih integracija za zemlje Zapadnog Balkana, jer je članstvo u EU garancija mira i stabilnosti za države članice, što je od izuzetnog značaja za zemlje našeg regiona koje još uvek nose teret ne tako daleke ratne prošlosti iz 90-ih godina prošlog veka.
Regionalna saradnja: Imajući u vidu prethodno navedeno, potrebno je istaći i benefit regionalne saradnje jer je pomirenje i rešavanje bilateralnih sporova između zemalja Zapadnog Balkana jedan od preduslova za ulazak u EU, što posledično doprinosi stabilnosti i miru u regionu. Ipak, regionom i dalje dominiraju nacionalistički narativi koji održavaju tenzije, a politički lideri svih zemalja u regionu ih zloupotrebljavaju u cilju dobijanja političkih poena na domaćem terenu, sprečavajući time građane i građanke da u potpunosti budu svesni benefita regionalne saradnje. Ipak, regionalna saradnja najbolje rezultate ostvaruje na polju ekonomskih integracija, o čemu će više reči biti u nastavku teksta.
Demokratske reforme, vladavina prava i funkcionalne institucije: Proces evropskih integracija zahteva sprovođenje temeljnih reformi koje podrazumevaju usklađivanje pravnog i političkog sistema zemalja Zapadnog Balkana sa sistemom Evropske unije u cilju jačanja demokratije i funkcionalnih i odgovornih institucija koje su u službi građana i građanki. Zemlje Zapadnog Balkana moraju uskladiti svoje pravne sisteme sa evropskim pravnim tekovinama, što podrazumeva jačanje vladavine prava, nezavisnosti pravosuđa, slobodu medija, zaštitu ljudskih i manjinskih prava, borbu protiv korupcije i druge važne oblasti.
SOCIJALNI BENEFITI
Sloboda građana i građanki da putuju, žive, rade i studiraju u EU: Punopravno članstvo u EU omogućilo bi slobodno kretanje građana i građanki zemalja Zapadnog Balkana unutar Šengenskog prostora, što olakšava putovanja i pruža bolje poslovne i obrazovne prilike. Evropski obrazovni programi poput Erasmus+ omogućavaju studentima, mladima i nastavnicima iz zemalja Zapadnog Balkana da studiraju, stiču iskustvo ili se obučavaju u bilo kojoj od EU zemalja. Zahvaljujući EU integracijama Zapadnog Balkana i Berlinskom procesu, u novembru 2022. godine lideri Zapadnog Balkana potpisali su u Berlinu tri sporazuma o slobodi kretanja sa ličnim kartama, profesionalnim kvalifikacijama za doktore medicine, stomatologije i arhitekte i priznavanju kvalifikacija u obrazovanju na Zapadnom Balkanu. Ovim se zemlje regiona pripremaju za uključivanje u mnogo veće evropsko tržište.
Bolji životni standard: Članstvo u EU sa sobom nosi i zaštitu radnih prava, bolje radne uslove, veće plate, zaštitu prava potrošača, kao i zaštitu životne sredine. Takođe, kroz harmonizaciju standarda sa EU regulativama imali bismo bolju socijalnu politiku i pristup kvalitetnijoj zdravstvenoj zaštiti. EU je, takođe, značajno unapredila medicinske tretmane za pacijente njenih država članica.
Kulturna raznolikost: Integracija različitih nacionalnosti u EU doprinosi kulturnoj raznolikosti i jačanju interkulturalnog dijaloga, što dalje razvija tolerantnu političku kulturu u društvu. EU podstiče očuvanje i promociju kulturne baštine svojih članica, što uključuje očuvanje kulturnih spomenika, tradicionalnih običaja, jezika i slično. Tako bi članstvom u EU i zemlje regiona dobile priliku da unaprede zaštitu i promociju svoje izuzetno bogate kulturne baštine.
EKONOMSKI BENEFITI
Jedinstveno tržište: S obzirom na to da je Evropska unija inicijalno formirana kao ekonomska unija, najveći benefiti procesa EU integracija nalaze se upravo u oblasti ekonomije. Glavni pokretač Evropske unije je jedinstveno tržište u kom se slobodno kreću roba, usluge, ljudi i novac. Proces EU integracija omogućava kompanijama iz zemalja Zapadnog Balkana pristup jedinstvenom tržištu i lakši izvoz robe i usluga, što podstiče ekonomski rast. Spoljno-trgovinska razmena između zemalja Zapadnog Balkana i Evropske unije na godišnjem nivou iznosi oko 50 milijardi evra. Proces EU integracija Zapadnog Balkana za sada je doveo do uspostavljanja zajedničkog regionalnog tržišta, koje predstavlja okosnicu dublje regionalne integracije i korak ka jedinstvenom tržištu EU. Na Samitu Zapadnog Balkana koji je održan 10. novembra 2020. godine u Sofiji u okviru Berlinskog procesa, politički lideri zemalja Zapadnog Balkana podržali su kreiranje Zajedničkog regionalnog tržišta koje omogućava slobodno kretanje robe, usluga, kapitala i ljudi u regionu.
Investicije i finansijska stabilnost: Reforme koje su zemlje Zapadnog Balkana dužne da sprovedu kako bi postale članice EU podrazumevaju i usklađivanje sa ekonomskim politikama EU, što nacionalne ekonomije čini relativno stabilnim i smanjuje makroekonomske rizike. Ekonomska stabilnost, zajedno sa političkom, privlači strane direktne investicije koje doprinose ekonomskom rastu i razvoju privrede.
Pristup fondovima Evropske unije: Pridruživanjem Evropskoj uniji dobijamo pristup fondovima čija su sredstva usmerena ka realizaciji projekata koji su ključni za ekonomski razvoj regiona, kao što je razvoj infrastrukture (izgradnja puteva, železnica, telekomunikacione i energetske mreže), zatim ka razvoju poljoprivrede, zaštiti životne sredine i drugim sektorima. Ovakvi projekti sa sobom nose i socijalne i političke benefite kao što je unapređenje regionalne saradnje kroz umrežavanje i bolju povezanost građana i građanki regiona zbog lakšeg transporta i slično.
Telefonske usluge bez rominga: Zahvaljujući ukidanju rominga sada možemo da koristimo telefonske usluge bez dodatnih troškova širom EU. U okviru Berlinskog procesa sprovodi se Sporazum o romingu, na osnovu kog su usluge rominga smanjene za 86% do 96% na celokupnoj teritoriji Zapadnog Balkana.[2]
Plan rasta za Zapadni Balkan – sprovedi reforme i dobij nagradu
Kada kažem da su ekonomski benefiti EU integracija uvek i politički, mislim i na Plan rasta za Zapadni Balkan za period 2024-2027, koji je Evropska komisija usvojila u novembru 2023. godine, kako bi se Zapadnom Balkanu omogućilo da uživa određene benefite članstva u EU i pre formalnog stupanja u članstvo. Ako bismo Plan rasta mogli ukratko opisati, to bi bilo sledeće: Ko sprovede zadate reforme – taj dobije finansijsku nagradu.
Suštinski, cilj Plana rasta je da se zemlje regiona podrže za sprovođenje reformi putem novog finansijskog instrumenta u iznosu od 6 milijardi evra sa posebnim fokusom na Zajedničko regionalno tržište. Posledično, izgradnja Zajedničkog regionalnog tržišta može dovesti do uspostavljanja trajnog mira u regionu. Novi finansijski instrument biće naročito fokusiran na sektore od izuzetne važnosti za društveno-ekonomski razvoj, kao što je energetika, zelena agenda, digitalna tranzicija, transport, obrazovanje i razvoj veština, gde će posebna pažnja biti posvećena mladima.
Plan rasta se sastoji od četiri stuba:
Približavanje Zapadnog Balkana jedinstvenom tržištu EU
U okviru ovog stuba podrazumevano je da EU pre formalnog stupanja u članstvo omogući pristup određenim područjima jedinstvenog tržišta za zemlje Zapadnog Balkana, ukoliko zemlje regiona ispune svoje obaveze u okviru Zajedničkog regionalnog tržišta sa fokusom na sedam prioritetnih oblasti:
Slobodno kretanje robe
Slobodno kretanje usluga i radnika
Plaćanje u eurima
Olakšavanje drumskog transporta
Integracija i dekarbonizacija energetskih tržišta
Jedinstveno digitalno tržište
Integracija u industrijske lance nabavke
Jačanje ekonomske integracije u okviru Zapadnog Balkana kroz Zajedničko regionalno tržište
Jačanje Zajedničkog regionalnog tržišta predstavlja odskočnu dasku ka jedinstvenom evropskom tržištu ukoliko se usvoje i implementiraju evropska pravila i standardi jedinstvenog tržišta, što će potencijalno dovesti do povećanja bruto društvenog proizvoda ekonomija Zapadnog Balkana za 10%.
Ubrzavanje temeljnih reformi
Da bi zemlje regiona stekle uslove za dobijanje finansijske podrške za reforme, neophono je da pripreme tzv. Reformsku agendu, odnosno plan reformi koje nastoje da sprovedu kako bi ostvarile postavljene ciljeve. Akcenat je na poštovanju demokratskih procedura, uključujući slobodne, fer i poštene izbore, višestranački parlamentarni sistem, slobodne medije, nezavisno pravosuđe, te poštovanje ljudskih i manjinskih prava. Očekuje se da će sprovođenje reformi dovesti do ekonomskog rasta kroz privlačenje investicija, ojačati regionalnu saradnju i pomoći zemljama regiona da postanu nekoliko koraka bliže članstvu u EU.
Povećanje finansijske pomoći za podršku reformama kroz Instrument za reforme i rast za Zapadni Balkan 2024-2027
Plan rasta predviđa dodatna sredstva u odnosu na ona koja već dobijamo u okviru IPA III pretpristupnih fondova. Instrument za reforme i rast obuhvata 6 milijardi evra, od čega 2 milijarde evra u grantovima i 4 milijarde evra u kreditima po povoljnim uslovima, koji podrazumevaju otplatu u maksimalnom periodu od 40 godina. Korisnici sredstava će dva puta godišnje upućivati zahtev za isplatu Evropskoj komisiji, koja će procenjivati da li su ispunjeni ciljevi i mere definisani tzv. Reformskom agendom, te će tek nakon ispunjenosti vršiti isplate.
Iako postoje brojni izazovi procesa evropskih integracija Zapadnog Balkana, uključujući potrebu za reformama same Evropske unije i nedostatak političke volje lidera zemalja regiona za ubrzavanjem i sprovođenjem reformi, EU integracije ostaju glavni pokretači razvoja i stabilnosti u regionu. Sve zemlje članice imale su impozantan ekonomski rast nakon pristupanja EU zahvaljujući pristupu jedinstvenom evropskom tržištu sa velikim povećanjem bruto društvenog proizvoda, čime je kvalitet života građana izuzetno unapređen. Ne smemo izgubiti nadu da će jednog dana i građani i građanke Zapadnog Balkana osetiti sve benefite koje sa sobom nosi punopravno članstvo u EU. Možda nije idealna, ali je najrazvijenija političko-ekonomska unija na svetu.
Autor: Marko Pantić, advokat
* Izrada ove publikacije finansirana je od strane Evropske unije. Njen sadržaj je isključiva odgovornost Fondacije Centar za demokratiju i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
We are officially launching the open Call for Proposals for the Active Achievement Fund for Regional Informal Groups within the framework of the project Regional Youth Dialogue for Europe funded by the European Union.
The main objective of this Call is to strengthen creative groups in the Western Balkans, particularly informal ones, by providing financial support for initiatives aiming to:
Increase youth activism in their communities and participation in structured dialogue with decision makers on public policies relevant to youth
Advocate for the adoption of European values and strengthening of democratic and responsible institutions
Promote regional cooperation and political, economic and social benefits of the EU integration for the Western Balkans countries
Total available budget of the Active Achievement Fund is 30.000 EUR. Regional informal groups can apply for financial support for project that must fall between the following minimum and maximum amount:
minimum amount: 2.000 EUR
maximum amount: 4.000 EUR
Only informal groups are eligible to apply for this Call for Proposals. These groups are not formally registered and have a low level of formality and weak technical and managerial skills. The Call is open to informal groups that spontaneously gathered to solve a problem in the local community, with priority to individuals that participated in RYDE activities such as Politeia School, Politeia Thematic Sessions, Youth Policy Labs and Internship program.
The regional groups shall be composed of at least 5 young people aged 16-30 who are citizens of at least 3 out of five Western Balkan countries in which the RYDE project is implementing (Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo*[1], North Macedonia and Serbia). At least one person from the informal group must be of legal age in order for the project implementation contract to be signed.
Support will be provided through direct payments conducted by RYDE partner organizations that will act as intermediary organizations for the particular project. With the project proposal, the applicants should select the project host country which will consequently determine which partner organization will act as intermediary organization. The partner organizations will execute payments for costs incurred as per the approved small project budget.
The Active Achievement Fund is a sub-granting activity of the three-year regional project “Regional Youth Dialogue for Europe” (RYDE), funded by the European Union in the period 2023-2026.
Center for Democracy Foundation
[1] This designation is without prejudice to positions on status, and is in line with UNSCR 1244/1999 and the ICJ Opinion on the Kosovo declaration of independence.
Network of Progressive Initiative organised the promotion of the key findings and recommendations of the research on the youth policies and policy-making processes in the Western Balkans, which has been conducted as part of the regional project entitled Regional Youth Dialogue for Europe – RYDE.
The aim of the research is to increase overall awareness by collecting relevant data concerning youth policies and social investment in the Western Balkans. The research provides an analysis of the current viewpoints held by both youth organisations and youths themselves, regarding youth policies in this region. The research covers six economies: Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo*, Montenegro, North Macedonia and Serbia.
In the period from August to October 2023, for the purposes of the research, a total of 151 interviews were conducted with representatives of CSOs from the Western Balkans. The interviews were followed by an online survey conducted during October and November 2023. 1,366 young individuals from the Western Balkan countries participated.
Anida Šabanović, representative of the partner organisation Network of Progressive Initiatives, presented key findings and recommendations at the level of the Western Balkans.
Only 28% of the organisations questioned had been part of the policy-making process, while the majority had never partaken in this process. Their non-involvement, however, is not the result of a lack of interest, as 88% of the organisations answered ‘yes’ when asked if they are interested in this process. Interest in involvement is high, yet, there are certain elements which make involvement in this process difficult.
Researchers Hata Kujraković and Daniel Lazarević presented the results of the research for Bosnia and Herzegovina. In Bosnia and Hercegovina, the youth organisations survey involved 26 interviews with representatives from diverse organisations, while the online survey gathered 281 responses from youth activists, politicians, scholars, and journalists.
The process of adopting public policies, especially youth policies, was criticised for inefficiency, bureaucratic obstacles, and lack of transparency. CSOs, particularly overarching youth councils, actively participated in advocating for youth policies but faced obstacles like inadequate funding and limited networking opportunities. Calls were made for more proactive collaboration, effective communication, and stronger youth participation in policy-making. While familiar with the public policy-making process, online survey respondents deemed its efficiency less impressive. Approximately two-thirds were aware of mechanisms for involving youth activists. Local level policy-making was perceived as more inclusive, with challenges including lack of political support, awareness gaps, limited resources, and political polarisation. Vulnerable youth groups, including those with disabilities, rural youth, LGBTIQ, ethnic minorities, and women/girls, were identified. Organisations advocating for marginalised groups often lacked sufficient capacities. There was a consensus on the need for more inclusive policies and increased support for organisations focusing on vulnerable groups.
Istraživanje o politikama za mlade i procesima kreiranja politika na Zapadnom Balkanu sprovedeno je u okviru regionalnog projekta – Regionalni dijalog mladih za Evropu – RYDE, koji finansira Evropska unija. Projekat je sprovela Fondacija Centar za demokratiju iz Srbije u saradnji sa partnerskim organizacijama civilnog društva (OCD) Zapadnog Balkana: Akademija za evropske integracije i pregovore i Centar za akciju mladih (Albanija), Inicijativa za stabilnost Kosova* (Kosovo*), Mreža progresivnih inicijativa (Bosna i Hercegovina), Fondacija NVO infocentar (Severna Makedonija) i Regionalna akademija za demokratski razvoj (Srbija). Cilj projekta je da se doprinese jačanju participativne demokratije, evropskih integracija i regionalne saradnje na Zapadnom Balkanu kroz snažniji uticaj organizacija civilnog društva, naročito organizacija mladih, u promovisanju demokratskih vrednosti, političkih, ekonomskih i socijalnih pogodnosti evropskih integracija Zapadnog Balkana.
Svrha istraživanja je da se proširi opšte znanje i prikupe relevantni podaci o politikama za mlade i društvenim investicijama na Zapadnom Balkanu. U okviru istraživanja je sprovedena analiza aktuelnih stavova organizacija mladih i mladih pojedinaca o politikama za mlade i procesima kreiranja politika u regionu. Istraživanje je obuhvatilo šest ekonomija: Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Kosovo*, Crnu Goru, Severnu Makedoniju i Srbiju. Istraživački tim su uglavnom činili parovi sastavljeni od starijih i mlađih stručnjaka iz navedenih ekonomija zemalja.
Fokus istraživanja je bio na prikupljanju podataka o stavovima u vezi sa postojećim politikama za mlade, efikasnošću politika za mlade na lokalnom/nacionalnom/regionalnom i drugim nivoima i prepoznavanju potreba mladih pripadnika marginalizovanih grupa u politikama za mlade. U istraživanju su učestvovale organizacije civilnog društva mladih i mladi pojedinci (građanski i politički aktivisti, kreatori politika, novinari, naučnici itd.).
U skladu sa osnovnom svrhom ovog istraživanja, istovremeno su sprovedene dve komplementarne ankete u svim zastupljenim zemljama – jedna je realizovana u vidu intervjua sa organizacijama mladih, a druga je bila fokusirana na širi spektar zainteresovanih strana, organizovana u vidu onlajn ankete. U svrhu ovog istraživanja, razvijena su dva upitnika – jedan za intervjue sa organizacijama civilnog društva i drugi za onlajn anketu. Oba upitnika su prevedena na nacionalne jezike i korišćena u svim ekonomijama.
U periodu od avgusta do oktobra 2023. godine, ukupno je sproveden 151 intervju sa predstavnicima OCD Zapadnog Balkana. Intervjue je pratila onlajn anketa sprovedena tokom oktobra i novembra 2023. godine. Učestvovalo je 1.366 mladih pojedinaca iz prethodno navedenih ekonomija. Obe ankete su imale za cilj da se proceni stanje politika za mlade, uključenost mladih u njihovo kreiranje, njihova efikasnost i perspektive procesa kreiranja politika za mlade.
Ovu publikaciju je finansirala Evropska unija. Njegov sadržaj je isključiva odgovornost Fondacije Centar za demokratiju i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
by Ognjen Markovic, Team Leader of the RCC’s Western Balkans Youth Lab project
I was 13 years old when the first person from my close-knit circle of family announced she was leaving Montenegro. Back then I was not yet aware that it was the beginning of a ‘trend’ and that over the next few years I would keep witnessing more and more people I know leaving our homeland to find a living in the EU.
Reading that 71% of young people from the Western Balkans would consider working and living abroad, I was struck by a bittersweet feeling. To me, and to many citizens of the Western Balkans, the percentage is not just a number, because hidden behind it are the names of family members and loved ones who we will get to see only two or three times a year when they return home for the holidays.
On the other hand, the attractiveness of the EU is understandable. Beyond the promises of a higher pay, greater sense of stability and security and other socio-economic indicators, the EU offers mobility that most young people crave for. And while highways, fast trains and flight connections may sound banal, to a person who has entered adulthood only recently, they provide endless possibilities and new and exciting experiences.
For those who enjoy spending their time in nature, the EU commitment to the Green Deal and sustainable tourism provides clean air, water and easy access to well-marked hiking trails. Capitals of EU Member States have the infrastructural capacity to attract world-renowned musicians, film and art festivals. For the ambitious and career-oriented individuals, open labour market provides a broad range of opportunities, not least grounded in the process of recognition of academic and professional qualifications.
I have a deep admiration for the European Union as such, especially since I had the opportunity to experience it first hand during my study exchanges in Slovenia, Poland and Italy. It was then that I came to fully understand the benefits of cross-border initiatives that bring young people together.
It was particularly impressive that, along with the diversity of our backgrounds and interests, we could easily agree on the changes we wanted to see in the world around us. And it did not matter if students came from the Western Balkans or the EU, because we shared the same values and principles: freedom, democracy, equal opportunities. Most of all, we agreed that our voices should be heard.
I took this lesson with me as I returned to Montenegro.
Though I enjoyed and valued my time in the EU tremendously, still coming home felt right. When saying ‘coming home’, I do not mean only Montenegro but the entire region of the Western Balkans.
Namely, there is another aspect of my life through which I had the immense pleasure of developing a deep connection to our region. From a young age, I was a member of a folklore ensemble, which had taken me across the Western Balkans to numerous competitions and festivals. We would travel very often to small cities and rural areas in the region, eager to represent our culture, but even more enthusiastic to learn about the others. It is through that experience that I heard Albanian music for the first time, and loved it ever since; I revelled in Macedonian national dishes, which I still praise to everyone I meet; in Serbia I learned about hospitality and untouched sceneries, while in Bosnia and Herzegovina I discovered ceif and merak.
Everywhere I went I met brilliant people my age and I have been cherishing those friendships to this day. This made me sure that what we have in common is much more significant than what tells us apart.
From my student exchanges in Slovenia, Poland and Italy, I returned with a thought: “Where the EU has benefits, the Western Balkans has potential.”
Thus, when the opportunity to join Regional Cooperation Council’s Western Balkans Youth Lab project presented itself in 2020, I eagerly packed my bags and moved to Sarajevo, ready to assist the implementation of everything I believed in: giving young people of the Western Balkans a platform that makes their voices heard, and even more so, that involves them in the meaningful way in the decision-making processes, contributing to the fulfilment of the regional potential.
Now, in the winter of 2024, with the first phase of the project behind us, I can confidently say that it was a right decision to make.
Together with young people from across the region, we enacted real and substantial changes. From amending laws on youth employment tailored as per youth needs to creating national strategies on youth mental health, new generations in the Western Balkans can look forward to better conditions and a brighter future. Most importantly, they can find inspiration and motivation in the fact that the change comes from us – for us, as long as we stay committed to the joint perspective that we all share.
The fact that we made only the first steps on the long road that waits ahead is not discouraging. I am proud and honoured to work with incredible young people, and I do not doubt even for a second that they have what it takes to eventually turn the tides on the emigration waves, to transform the potential into benefits, and to lead the way to the family of EU Member States, where the Western Balkans rightly belongs.
* This publication was funded by the European Union. Its contents are the sole responsibility of the Center for Democracy Foundation and do not necessarily reflect the views of the European Union.
EU dijalog sa mladima (The EU Youth Dialogue – EUYD), prethodno Strukturirani dijalog, predstavlja mehanizam usvojen na nivou Evropske unije, čija je svrha rešavanje potreba mladih i problema sa kojima se oni susreću. Kroz ovaj dijalog, donosioci odluka stiču uvid u potrebe i zahteve mladih, što im omogućava da donose informisane odluke koje su u njihovom najboljem interesu. Ukratko, EUYD obezbeđuje platformu preko koje mladi učestvuju u procesima usvajanja politika i imaju priliku da se njihov glas čuje.
U skladu sa EU strategijom za mlade 2019-2027, EUYD podržava njenu implementaciju i podstiče saradnju zemalja EU u vezi sa pitanjima važnim za mladu populaciju, sa glavnim fokusom na tri oblasti – povezivanje, angažovanje i osnaživanje. Svaki ciklus dijaloga traje 18 meseci i posvećen je jednoj temi koja se odnosi na neki od 11 Ciljeva za mlade. Trojno predsedništvo upravlja implementacijom EUYD u bliskoj saradnji sa Evropskom komisijom, Nacionalnim agencijama, Evropskim omladinskim forumom i drugim nevladinim omladinskim organizacijama, pod okriljem grupe za koordinaciju. Tokom čitavog ciklusa, mišljenja mladih se prikupljaju na svim nivoima i kroz različite vidove konsultacija kao što su EU konferencije mladih, evropske ankete, nacionalni događaji, različiti projekti i lokalni događaji.
EU konferencija mladih je najvažniji događaj i organizuje se dva puta godišnje u zemlji koja predsedava Evropskom unijom. Tokom konferencija, mladi, donosioci odluka ali i stručnjaci, istraživači i predstavnici civilnog društva rade zajedno, objedinjuju rezultate aktivnosti EUYD i formulišu zajedničke poruke za EU. Savet EU može da usvoji dokument politike na osnovu ovih izlaznih informacija, usmeren na unapređenje položaja mladih u Evropskoj uniji.
Deseti ciklus dijaloga pod nazivom „We Need Youth“ (Potrebni su nam mladi) traje od 1. jula 2023. do 31. decembra 2024. godine, pod predsedništvom Španije, Belgije i Mađarske. Fokus ovog ciklusa je stavljen na implementaciju Cilja za mlade broj 3 „Inkluzivna društva“ i ima za cilj angažovanje mladih, podsticanje inkluzivnosti i slavljenje uspeha ostvarenih u okviru dijaloga.
Omladinska laboratorija Zapadnog Balkana: Utiranje puta inkluzivnom donošenju odluka
Na žalost, mladi i kreatori politika iz zemalja sa statusom kandidata za članstvo u EU su isključeni iz ovog procesa. Kako bi se premostio taj jaz, Regionalni savet za saradnju je pokrenuo Omladinsku laboratoriju Zapadnog Balkana (Western Balkans Youth Lab – WBYL), projekat koji finansira Evropska unija, a čija je svrha da se stvore prilike za učešće mladih u donošenju odluka u zemljama Zapadnog Balkana (WB).
WBYL se zasniva na metodologiji EUYD i nastoji da otvori dugoročni, strukturirani regionalni dijalog između omladinskih organizacija i nacionalnih organa uprave, usmeren na zajedničko razvijanje politika kojima se jača učešće mladih u donošenju odluka, uključuju pitanja mladih u same politike i unapređuje sveukupno društveno i ekonomsko okruženje i mobilnost mladih u zemljama Zapadnog Balkana.
Od 2020. godine, sprovedene su dve Omladinske laboratorije. Prva je bila posvećena nezaposlenosti mladih, a druga mentalnom zdravlju mladih. Na samom početku, mladi i kreatori politika iz zemalja Zapadnog Balkana, uključujući Srbiju, prošli su kroz obuku o metodologiji i modelu, nakon čega je usledilo formiranje regionalnog i nacionalnog stručnog tela. Stručnjaci su imali priliku da se sastaju putem online i offline sastanaka, kao i srednjoročnih i završnih konferencija, kako bi zajednički osmislili programe i politike relevantne za mlade.
StrukturiranjeEU dijaloga sa mladima u Srbiji
Tokom poslednje četiri godine, Srbija je nesumnjivo bila lider u implementaciji EUYD van granica EU, i kao takva, treba da služi kao ključna tačka za region (i druge zemlje sa statusom kandidata), pružajući vrstan uvid u to kako se različiti aspekti mehanizama mogu implemetirati u zemljama kandidatima.
Dva programa koja vodi Krovna organizacija mladih Srbije (KOMS), kako na nacionalnom tako i na lokalnim nivoima, zasnovana su na EUYD metodologiji. Na nacionalnom nivou, od 2019. godine, KOMS je vodila dijaloge sa mladima i ključnim donosiocima odluka, poput Dijaloga mladih sa premijerom/kom, (bivšim) ministrom za omladinu i sport i drugim akterima kao što je Poverenik za zaštitu ravnopravnosti. Ovi dijalozi stvaraju prilike za mlade ljude da istaknu izazove sa kojima se suočavaju u Srbiji i predlože konkretne mere, zasnovane na dokazima, za njihovo rešavanje. Na lokalnom nivou, KOMS sprovodi program pod nazivom „Odlučionice“. Program povezuje predstavnike jedinica lokalne samouprave (opštine i gradovi), studentske parlamente i organizacije civilnog društva, koji prolaze zajedničku obuku i uče o omladinskim politikama, aktivizmu i učešću mladih u lokalnim zajednicama. Nakon obuke, oni postaju deo mreže lokalnih koordinatora dijaloga sa mladima i rade na unapređenju saradnje između mlade populacije i donosioca odluka. Lokalni koordinatori počinju zajednički rad implementacijom inicijative zajednice koja je kreirana kroz program.
Za potrebe dalje standardizacije implementacije u Srbiji, 2021. godine je osnovan Stalni stručni tim za EUYD. Tim je formiran prema modelu nacionalnih radnih grupa za implementaciju EUYD, osnovanih u zemljama članicama EU za koordinaciju omladinskih politika i standardizovanih praksi za uključivanje mladih u procese donošenja odluka. U stalni stručni tim su uključeni predstavnici Ministarstva turizma i omladine, Ministarstva za evropske integracije, Nacionalne asocijacije praktičara/ki omladinskog rada, Fondacije Tempus i KOMS-a. Koordinaciona međusektorska grupa, koja postoji samo u zemljama članicama EU, predstavlja ujedno važan korak i potencijal za mlade i njihovu aktivnu participaciju. Institucionalizacija grupe u okviru Saveta za mlade Vlade Republike Srbije, kao savetodavnog tela, osigurava da se preporuke mladih postavljaju kao ključni elementi za razvoj omladinskih i drugih relevantnih politika.
Implementacija dijaloga u Srbiji – Hvatanje u koštac sa izazovima
EUYD podrazumeva aktivno učešće u procesima donošenja odluka i zasniva se na principu zajedničkog upravljanja. To znači da mladi ljudi i donosioci odluka diskutuju o temama relevantnim za mlade na strukturiran način i dogovaraju se o mogućim rešenjima. Ova vrsta dijaloga često nedostaje u lokalnim zajednicama a postojeći mehanizmi (ako uopšte postoje) često se ne koriste u praksi, te samim tim, ne ispunjavaju svoju svrhu. Podaci o lokalnim omladinskim politikama koje je objavila KOMS 2021. godine, ukazuje na činjenicu da 54,5% lokalnih saveta za mlade, kao instrumenata lokalnih omladinskih politika, niti su funkcionalni niti inkluzivni u velikoj većini jedinica lokalne samouprave. Ako pogledamo druge parametre, možemo da zaključimo da lokalni donosioci odluka često ne daju prioritet izazovima sa kojima se suočavaju mladi i ne pridaju im dovoljno pažnje u procesu kreiranja javnih politika.
Dijalozi mladih na lokalnom i nacionalnom nivou u Srbiji se isključivo finansiraju na osnovu projekata preko KOMS-a, a za sredstva je potrebno da se podnosi zahtev svake godine. Ovakva praksa ne garantuje njihovu implementaciju u budućnosti, što može biti izuzetno štetno za kvalitet informacija koje EUYD prikuplja, ali i za prostor za civilno društvo i kulturu dijaloga u Srbiji. Dijalozi su u prošlosti pružili konkretne rezultate, među kojima je program „Mоја prva plata“, odluka da se ne obustavi rad studentskih poliklinika u Srbiji, kao i nekoliko drugih dostignuća u procesu usvajanja nove Nacionalne strategije za mlade. Međutim, praćenje koraka na koje se donosioci odluka odluče nakon dijaloga, ostaje problematično.
Planiranje daljeg puta: Budućnost EU dijaloga sa mladima (u Srbiji)
Tokom prve konferencije desetog ciklusa, najavljena je ocena mehanizma. Ovu vest su toplo pozdravili, posebno mladi delegati, jer je praćenje rezultata procesa uobičajeno na svim nivoima implementacije. Delegati su sami oformili radnu grupu koja će raditi na povećanju transparentnosti procesa donošenja odluka koje se tiču mladih na nivou EU.
Jedan od ključnih izazova u implementaciji EUYD mehanizma u Srbiji je već pomenuti nedostatak integracije zemalja kandidata. Naime, članovi Stalnog stručnog tima su retko dobijali pozive za učešće u ciklusima EU dijaloga sa mladima na nivou EU, uključujući i pomenute EU konferencije mladih. Ipak, omladinski predstavnici Stalnog stručnog tima pozvani su da učestvuju na drugoj EU konferenciji mladih 2023. godine u Alikanteu, Španiji, što predstavlja značajan korak napred.
Sam EUYD čeka dug put daljeg unapređenja. Gledano iz perspektive Srbije i svih drugih zemalja kandidata, ovaj proces mora da uključi sve nas i na svim nivoima implementacije. Na ovaj način se jačaju kapaciteti mladih za zagovaranje, ali se i pripremaju predstavnici donosilaca odluka za odgovornosti koje će preuzeti kao buduće članice EU.
Autorka: Anja Jokić, master politikološkinja i omladinska aktivistkinja
Koautorka: Maša Vračar, diplomirana politikološkinja za međunarodne odnose i omladinska aktivistkinja
* Izrada ove publikacije finansirana je od strane Evropske unije. Njen sadržaj je isključiva odgovornost Fondacije Centar za demokratiju i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
Posljedni komentari