Proces evropskih integracija podstiče razvoj i transformaciju svih društvenih sfera i sa sobom nosi brojne političke, socijalne i ekonomske benefite za građane i građanke našeg regiona. Evropska unija je istovremeno i najvažniji politički partner zemalja Zapadnog Balkana i najveći donator i investitor u regionu, stoga često nije moguće napraviti jasnu distinkciju između političkih, ekonomskih i socijalnih benefita, jer su politički benefiti često i socijalni i ekonomski, dok su ekonomski benefiti uvek i politički. Ipak, imajući u vidu da je EU prvenstveno nastala kao ekonomska unija, očekivano je da najveće benefite EU integracija pronalazimo upravo u sferi ekonomije. Pogledajmo šta sve građani i građanke našeg regiona dobijaju zahvaljujući procesu EU integracija:
POLITIČKI BENEFITI
Politička stabilnost: Stvaranjem Evropske zajednice za ugalj i čelik 1951. godine institucionalizovan je mir u Evropi sklopljen 1945. godine. Evropska unija je 2012. godine postala dobitnica Nobelove nagrade za mir, odnosno za unapređenje mira, demokratije i ljudskih prava na evropskom kontinentu. U saopštenju Nobelovog komiteta naglašeno je da je odluka bila zasnovana na „stabilizacionoj ulozi koju je EU odigrala u procesu transformacije najvećeg dela Evrope od kontinenta rata do kontinenta mira“.[1] Stoga je politička stabilnost jedan od najvažnijih političkih benefita procesa evropskih integracija za zemlje Zapadnog Balkana, jer je članstvo u EU garancija mira i stabilnosti za države članice, što je od izuzetnog značaja za zemlje našeg regiona koje još uvek nose teret ne tako daleke ratne prošlosti iz 90-ih godina prošlog veka.
Regionalna saradnja: Imajući u vidu prethodno navedeno, potrebno je istaći i benefit regionalne saradnje jer je pomirenje i rešavanje bilateralnih sporova između zemalja Zapadnog Balkana jedan od preduslova za ulazak u EU, što posledično doprinosi stabilnosti i miru u regionu. Ipak, regionom i dalje dominiraju nacionalistički narativi koji održavaju tenzije, a politički lideri svih zemalja u regionu ih zloupotrebljavaju u cilju dobijanja političkih poena na domaćem terenu, sprečavajući time građane i građanke da u potpunosti budu svesni benefita regionalne saradnje. Ipak, regionalna saradnja najbolje rezultate ostvaruje na polju ekonomskih integracija, o čemu će više reči biti u nastavku teksta.
Demokratske reforme, vladavina prava i funkcionalne institucije: Proces evropskih integracija zahteva sprovođenje temeljnih reformi koje podrazumevaju usklađivanje pravnog i političkog sistema zemalja Zapadnog Balkana sa sistemom Evropske unije u cilju jačanja demokratije i funkcionalnih i odgovornih institucija koje su u službi građana i građanki. Zemlje Zapadnog Balkana moraju uskladiti svoje pravne sisteme sa evropskim pravnim tekovinama, što podrazumeva jačanje vladavine prava, nezavisnosti pravosuđa, slobodu medija, zaštitu ljudskih i manjinskih prava, borbu protiv korupcije i druge važne oblasti.
SOCIJALNI BENEFITI
Sloboda građana i građanki da putuju, žive, rade i studiraju u EU: Punopravno članstvo u EU omogućilo bi slobodno kretanje građana i građanki zemalja Zapadnog Balkana unutar Šengenskog prostora, što olakšava putovanja i pruža bolje poslovne i obrazovne prilike. Evropski obrazovni programi poput Erasmus+ omogućavaju studentima, mladima i nastavnicima iz zemalja Zapadnog Balkana da studiraju, stiču iskustvo ili se obučavaju u bilo kojoj od EU zemalja. Zahvaljujući EU integracijama Zapadnog Balkana i Berlinskom procesu, u novembru 2022. godine lideri Zapadnog Balkana potpisali su u Berlinu tri sporazuma o slobodi kretanja sa ličnim kartama, profesionalnim kvalifikacijama za doktore medicine, stomatologije i arhitekte i priznavanju kvalifikacija u obrazovanju na Zapadnom Balkanu. Ovim se zemlje regiona pripremaju za uključivanje u mnogo veće evropsko tržište.
Bolji životni standard: Članstvo u EU sa sobom nosi i zaštitu radnih prava, bolje radne uslove, veće plate, zaštitu prava potrošača, kao i zaštitu životne sredine. Takođe, kroz harmonizaciju standarda sa EU regulativama imali bismo bolju socijalnu politiku i pristup kvalitetnijoj zdravstvenoj zaštiti. EU je, takođe, značajno unapredila medicinske tretmane za pacijente njenih država članica.
Kulturna raznolikost: Integracija različitih nacionalnosti u EU doprinosi kulturnoj raznolikosti i jačanju interkulturalnog dijaloga, što dalje razvija tolerantnu političku kulturu u društvu. EU podstiče očuvanje i promociju kulturne baštine svojih članica, što uključuje očuvanje kulturnih spomenika, tradicionalnih običaja, jezika i slično. Tako bi članstvom u EU i zemlje regiona dobile priliku da unaprede zaštitu i promociju svoje izuzetno bogate kulturne baštine.
EKONOMSKI BENEFITI
Jedinstveno tržište: S obzirom na to da je Evropska unija inicijalno formirana kao ekonomska unija, najveći benefiti procesa EU integracija nalaze se upravo u oblasti ekonomije. Glavni pokretač Evropske unije je jedinstveno tržište u kom se slobodno kreću roba, usluge, ljudi i novac. Proces EU integracija omogućava kompanijama iz zemalja Zapadnog Balkana pristup jedinstvenom tržištu i lakši izvoz robe i usluga, što podstiče ekonomski rast. Spoljno-trgovinska razmena između zemalja Zapadnog Balkana i Evropske unije na godišnjem nivou iznosi oko 50 milijardi evra. Proces EU integracija Zapadnog Balkana za sada je doveo do uspostavljanja zajedničkog regionalnog tržišta, koje predstavlja okosnicu dublje regionalne integracije i korak ka jedinstvenom tržištu EU. Na Samitu Zapadnog Balkana koji je održan 10. novembra 2020. godine u Sofiji u okviru Berlinskog procesa, politički lideri zemalja Zapadnog Balkana podržali su kreiranje Zajedničkog regionalnog tržišta koje omogućava slobodno kretanje robe, usluga, kapitala i ljudi u regionu.
Investicije i finansijska stabilnost: Reforme koje su zemlje Zapadnog Balkana dužne da sprovedu kako bi postale članice EU podrazumevaju i usklađivanje sa ekonomskim politikama EU, što nacionalne ekonomije čini relativno stabilnim i smanjuje makroekonomske rizike. Ekonomska stabilnost, zajedno sa političkom, privlači strane direktne investicije koje doprinose ekonomskom rastu i razvoju privrede.
Pristup fondovima Evropske unije: Pridruživanjem Evropskoj uniji dobijamo pristup fondovima čija su sredstva usmerena ka realizaciji projekata koji su ključni za ekonomski razvoj regiona, kao što je razvoj infrastrukture (izgradnja puteva, železnica, telekomunikacione i energetske mreže), zatim ka razvoju poljoprivrede, zaštiti životne sredine i drugim sektorima. Ovakvi projekti sa sobom nose i socijalne i političke benefite kao što je unapređenje regionalne saradnje kroz umrežavanje i bolju povezanost građana i građanki regiona zbog lakšeg transporta i slično.
Telefonske usluge bez rominga: Zahvaljujući ukidanju rominga sada možemo da koristimo telefonske usluge bez dodatnih troškova širom EU. U okviru Berlinskog procesa sprovodi se Sporazum o romingu, na osnovu kog su usluge rominga smanjene za 86% do 96% na celokupnoj teritoriji Zapadnog Balkana.[2]
Plan rasta za Zapadni Balkan – sprovedi reforme i dobij nagradu
Kada kažem da su ekonomski benefiti EU integracija uvek i politički, mislim i na Plan rasta za Zapadni Balkan za period 2024-2027, koji je Evropska komisija usvojila u novembru 2023. godine, kako bi se Zapadnom Balkanu omogućilo da uživa određene benefite članstva u EU i pre formalnog stupanja u članstvo. Ako bismo Plan rasta mogli ukratko opisati, to bi bilo sledeće: Ko sprovede zadate reforme – taj dobije finansijsku nagradu.
Suštinski, cilj Plana rasta je da se zemlje regiona podrže za sprovođenje reformi putem novog finansijskog instrumenta u iznosu od 6 milijardi evra sa posebnim fokusom na Zajedničko regionalno tržište. Posledično, izgradnja Zajedničkog regionalnog tržišta može dovesti do uspostavljanja trajnog mira u regionu. Novi finansijski instrument biće naročito fokusiran na sektore od izuzetne važnosti za društveno-ekonomski razvoj, kao što je energetika, zelena agenda, digitalna tranzicija, transport, obrazovanje i razvoj veština, gde će posebna pažnja biti posvećena mladima.
Plan rasta se sastoji od četiri stuba:
Približavanje Zapadnog Balkana jedinstvenom tržištu EU
U okviru ovog stuba podrazumevano je da EU pre formalnog stupanja u članstvo omogući pristup određenim područjima jedinstvenog tržišta za zemlje Zapadnog Balkana, ukoliko zemlje regiona ispune svoje obaveze u okviru Zajedničkog regionalnog tržišta sa fokusom na sedam prioritetnih oblasti:
Slobodno kretanje robe
Slobodno kretanje usluga i radnika
Plaćanje u eurima
Olakšavanje drumskog transporta
Integracija i dekarbonizacija energetskih tržišta
Jedinstveno digitalno tržište
Integracija u industrijske lance nabavke
Jačanje ekonomske integracije u okviru Zapadnog Balkana kroz Zajedničko regionalno tržište
Jačanje Zajedničkog regionalnog tržišta predstavlja odskočnu dasku ka jedinstvenom evropskom tržištu ukoliko se usvoje i implementiraju evropska pravila i standardi jedinstvenog tržišta, što će potencijalno dovesti do povećanja bruto društvenog proizvoda ekonomija Zapadnog Balkana za 10%.
Ubrzavanje temeljnih reformi
Da bi zemlje regiona stekle uslove za dobijanje finansijske podrške za reforme, neophono je da pripreme tzv. Reformsku agendu, odnosno plan reformi koje nastoje da sprovedu kako bi ostvarile postavljene ciljeve. Akcenat je na poštovanju demokratskih procedura, uključujući slobodne, fer i poštene izbore, višestranački parlamentarni sistem, slobodne medije, nezavisno pravosuđe, te poštovanje ljudskih i manjinskih prava. Očekuje se da će sprovođenje reformi dovesti do ekonomskog rasta kroz privlačenje investicija, ojačati regionalnu saradnju i pomoći zemljama regiona da postanu nekoliko koraka bliže članstvu u EU.
Povećanje finansijske pomoći za podršku reformama kroz Instrument za reforme i rast za Zapadni Balkan 2024-2027
Plan rasta predviđa dodatna sredstva u odnosu na ona koja već dobijamo u okviru IPA III pretpristupnih fondova. Instrument za reforme i rast obuhvata 6 milijardi evra, od čega 2 milijarde evra u grantovima i 4 milijarde evra u kreditima po povoljnim uslovima, koji podrazumevaju otplatu u maksimalnom periodu od 40 godina. Korisnici sredstava će dva puta godišnje upućivati zahtev za isplatu Evropskoj komisiji, koja će procenjivati da li su ispunjeni ciljevi i mere definisani tzv. Reformskom agendom, te će tek nakon ispunjenosti vršiti isplate.
Iako postoje brojni izazovi procesa evropskih integracija Zapadnog Balkana, uključujući potrebu za reformama same Evropske unije i nedostatak političke volje lidera zemalja regiona za ubrzavanjem i sprovođenjem reformi, EU integracije ostaju glavni pokretači razvoja i stabilnosti u regionu. Sve zemlje članice imale su impozantan ekonomski rast nakon pristupanja EU zahvaljujući pristupu jedinstvenom evropskom tržištu sa velikim povećanjem bruto društvenog proizvoda, čime je kvalitet života građana izuzetno unapređen. Ne smemo izgubiti nadu da će jednog dana i građani i građanke Zapadnog Balkana osetiti sve benefite koje sa sobom nosi punopravno članstvo u EU. Možda nije idealna, ali je najrazvijenija političko-ekonomska unija na svetu.
Autor: Marko Pantić, advokat
* Izrada ove publikacije finansirana je od strane Evropske unije. Njen sadržaj je isključiva odgovornost Fondacije Centar za demokratiju i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
We are officially launching the open Call for Proposals for the Active Achievement Fund for Regional Informal Groups within the framework of the project Regional Youth Dialogue for Europe funded by the European Union.
The main objective of this Call is to strengthen creative groups in the Western Balkans, particularly informal ones, by providing financial support for initiatives aiming to:
Increase youth activism in their communities and participation in structured dialogue with decision makers on public policies relevant to youth
Advocate for the adoption of European values and strengthening of democratic and responsible institutions
Promote regional cooperation and political, economic and social benefits of the EU integration for the Western Balkans countries
Total available budget of the Active Achievement Fund is 30.000 EUR. Regional informal groups can apply for financial support for project that must fall between the following minimum and maximum amount:
minimum amount: 2.000 EUR
maximum amount: 4.000 EUR
Only informal groups are eligible to apply for this Call for Proposals. These groups are not formally registered and have a low level of formality and weak technical and managerial skills. The Call is open to informal groups that spontaneously gathered to solve a problem in the local community, with priority to individuals that participated in RYDE activities such as Politeia School, Politeia Thematic Sessions, Youth Policy Labs and Internship program.
The regional groups shall be composed of at least 5 young people aged 16-30 who are citizens of at least 3 out of five Western Balkan countries in which the RYDE project is implementing (Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo*[1], North Macedonia and Serbia). At least one person from the informal group must be of legal age in order for the project implementation contract to be signed.
Support will be provided through direct payments conducted by RYDE partner organizations that will act as intermediary organizations for the particular project. With the project proposal, the applicants should select the project host country which will consequently determine which partner organization will act as intermediary organization. The partner organizations will execute payments for costs incurred as per the approved small project budget.
The Active Achievement Fund is a sub-granting activity of the three-year regional project “Regional Youth Dialogue for Europe” (RYDE), funded by the European Union in the period 2023-2026.
Center for Democracy Foundation
[1] This designation is without prejudice to positions on status, and is in line with UNSCR 1244/1999 and the ICJ Opinion on the Kosovo declaration of independence.
This project will contribute to the overall efforts to preserve democratic principles of check and balances as well as to promote and advance democracy in the region through enhanced regional cooperation. It further contributes to the principles of the Belin Process, which has been working to strengthen and accelerate regional integration since 2014, as well as hasten the region’s overall alignment with the EU principles. In this framework, the project focuses on Berlin Process area such as infrastructure development, and connectivity, regional exchange at parliamentary level and the green agenda. However, it is through multi-level commitment that BP commitments can be taken further, and local ownership can be created. Thus, this project is expected to strengthen the involvement of the parliaments in pushing forward the regional agenda.
The inclusion of parliament in the BP commitments will be of added value for the Berlin process, and it will also strengthen parliament’s role in the EU integration process in each of the Western Balkan countries. By developing the capacity of parliamentarians and staff to conduct the oversight function of parliaments, the project will strengthen the system of checks and balances between the legislature and executive thus prompting greater coordination between the two branches regarding important national decisions and laws in the process of EU legislative harmonization. Therefore, the overall aim of the project is to enhance multi-level regional cooperation to consolidate and maintain the dynamics of the EU integration process.
Partners
The project is going to be implemented by six project partners in each of the six Western Balkans countries. The lead partner is the Institute for Democracy (IDSCS) – North Macedonia. The other project partners are Institute Alternativa (IA) – Montenegro, Institute for Political Studies (ISP) – Albania, CRTA – Center for Research, Transparency and Accountability – Serbia, Kosova Democratic Institute (KDI)– Kosovo, and the Network of Progressive Initiatives (NPI) – Bosnia and Herzegovina.
Planned activities:
Partners meeting in Skopje
Stakeholder mapping of relevant (national and international) actors in the Berlin Process
Needs assessment of the Members of Parliaments and parliamentary staff
Interparliamentary topical meetings in: 1) Albania on Berlin Process, 2) Montenegro on Common Regional Market, and 3) Bosnia and Herzegovina on Green Agenda
Three national level events with MPs, staff and relevant stakeholders
Regional workshop to develop parliamentary oversight mechanisms of Berlin Process
Semi-annual monitoring reports on BP commitments and parliamentary engagement
Oversight activities conducted by MPs, with the support of partner think tanks
Regionalni dijalog mladih za Evropu / POLITEIA Regionalna škola za participaciju mladih 2023.
Fondacija Centar za demokratiju organizovala je od 6. do 12. jula 2023. godine u Nišu „POLITEIA Regionalnu školu za participaciju mladih“, u okviru projekta Regionalni dijalog mladih za Evropu(Regional Youth Dialogue for Europe) koji se realizuje uz podršku Evropske unije.
Kroz panel debate i diskusije, polaznicima Politeia škole govorili su: Tanja Miščević, ministarka za evropske integracije, Vlada Republike Srbije; Plamena Halačeva, zamjenica šefa Delegacije Evropske unije u Srbiji; Nataša Vučković, generalna sekretarka, Fondacija Centar za demokratiju, Srbija; Antonela Valmorbida, generalna sekretarka, Evropska asocijacija za lokalnu demokratiju (ALDA); Ognjen Marković, menadžer projekta, Vijeće za regionalnu saradnju, Sarajevo; Đorđo Cvijović, Lokalna kancelarija Regionalne kancelarije za saradnju mladih (RYCO) u Srbiji; Saša Magazinović, poslanik, Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine; dr Aleksandra Jerkov, članica Izvršnog odbora, Regionalna akademija za demokratski razvoj, Srbija; Kalinka Gaber, državna savjetnica u Vladi Sjeverne Makedonije, bivša državna sekretarka za pitanja EU; Vuk Velebit, stručnjak za spoljnu i bezbjednosnu politiku, Srbija; dr Jonida Begaj, Pravni fakultet u Tirani, Albanija.
Znanja i iskustva putem predavanja i interaktivnih razgovora mladim polaznicima škole prenijeli su: Prof. Eralda Cani, Pravni fakultet, Univerzitet u Tirani, Albanija; prof. dr Vladimir Janković, Univerzitet Mančester, Velika Britanija; Mateja Agatonović, pomoćnik generalnog direktora, Nova ekonomija, Srbija; Daliborka Uljarević, izvršni direktor, Centar za građansko obrazovanje, Crna Gora; Žarko Šunderić, direktor, Centar za socijalnu politiku, Srbija; Ognen Janeski, ambasador SE i EU protiv govora mržnje za Zapadni Balkan i TV voditelj/glavni urednik, Sjeverna Makedonija; Sanja Mešanović, zamjenik direktora, Republički sekretarijat za javne politike, Srbija; Miljana Pejić, generalni sekretar, Krovna organizacija mladih Srbije, Srbija; Miloš Đajić i Igor Jojkić, Centar modernih vještina; kao i predstavnice partnerskih organizacija na projektu: Brikena Hoxha, izvršna direktorka, Kosovska inicijativa za stabilnost, Kosovo*; Anida Šabanović, programska koordinatorka/menadžerica, Mreža progresivnih inicijativa, BiH; dr Kejda Nuhu, Youth Act centar, Albanija; Mona Xhexhaj, izvršna direktorka, Akademija za evropske integracije i pregovore, Albanija; Biljana Bejkova, izvršna direktorka, NVO Info Centar, Sjeverna Makedonija.
Učesnici/e „POLITEIA Regionalne škole za participaciju mladih“ 2023. bili su studenti, aktivisti i mladi stručnjaci iz Albanije, Sjeverne Makedonije, Kosova*, BiH, Crne Gore i Srbije. Ključne teme o kojima se razgovaralo: Evropske integracije zemalja Zapadnog Balkana, omladinske politike i programi, saradnja i umrežavanje mladih u regionu, socio-ekonomski razvoj, klimatske promjene, borba protiv govora mržnje u javnoj sferi…
Politeia je škola sa dugom tradicijom (od 1997) i zahvaljujući odličnim predavačima, interaktivnom načinu rada i kvalitetnom izboru učesnika, prepoznata je kao jedan od vodećih neformalnih programa edukacije za mlade u našem regionu.
POLITEIA škola 2023. organizovana je u okviru projekta Regionalni dijalog mladih za Evropu (Regional Youth Dialogue for Europe) koji se realizuje uz podršku Evropske unije. Projekat realizuju Fondacija Centar za demokratiju, Beograd (kao koordinator projekta) i partnerske organizacije: Akademija za evropske integracije i pregovore iz Tirane (AIEN); Kosovska inicijativa za stabilnost iz Prištine (IKS); Mreža progresivnih inicijativa iz Sarajeva (NPI); NVO Info Centar iz Skoplja (NGO IC); Regionalna akademija za demokratski razvoj iz Novog Sada (ADD); Youth Act Centar iz Tirane (YA). Projekat finansira Evropska unija.
– Unapređenje razumevanja i saradnje na Zapadnom Balkanu
– Jačanje aktivne podrške građana za reforme i integraciju u Evropsku uniju
Fondacija Centar za demokratiju u saradnji sa partnerskim organizacijama civilnog društva iz regiona Zapadnog Balkana započela je realizaciju projekta Regionalni dijalog mladih za Evropu (Regional Youth Dialogue for Europe).
Mladi iz regiona Zapadnog Balkana smatraju da nisu dovoljno vidljivi, niti uključeni u procese koji se tiču njihove budućnosti. Neophodno je unaprediti participaciju mladih u građanskom i demokratskom društvu, njihovo povezivanje i saradnju u regionu i osnažiti dijalog mladih sa donosiocima odluka. Projekat se realizuje u kontekstu implementacije EU Strategije za mlade, pratećeg Akcionog plana i Ekonomskog-investicionog plana za Zapadni Balkan koji je uspostavio program Garancija za mlade.
U projekat ugrađujemo iskustvo u promociji evropskih i demokratskih vrednosti i ljudskih prava, Ciljeva održivog razvoja Agende 2030, posebno vodeći računa o unapređenju položaja mladih i pripadnika osetljivih grupa, kao i iskustvo podsticanja javnog dijaloga, kreiranja i praćenja javnih politika i uključivanja građana u procese donošenja odluka.
Kroz podršku organizacijama civilnog društva i, naročito, omladinskim organizacijama osnažićemo njihove aktiviste i građane širom regiona:
da se aktivno zalažu za usvajanje evropskih vrednosti i jačanje demokratskih odgovornih institucija
da učestvuju u javnom dijalogu o reformama
da šire znanje o ekonomskom i socijalnom napretku koji donosi usvajanje evropskih standarda u javnim politikama
da rade zajedno na osmišljavanju i realizaciji projekata od zajedničkog interesa
da kroz dijalog i saradnju prevazilaze nasleđe prošlosti u regionu i daju podršku dobrosusedskim odnosima i pomirenju
Glavne aktivnosti
Znanje i razmena:
Istraživanje o omladinskim politikama na Zapadnom Balkanu
Politeia Regionalna škola za participaciju mladih
Volonterska praksa
Javni dijalog o javnim politikama – lokalno, nacionalno, regionalno:
Politeia tematske regionalne sesije o javnim politikama
Debate o politikama za mlade
Monitoring javnih politika za mlade
Regionalna konferencija
Finansiranje projekata organizacija civilnog društva:
Fond za mlade
Fond za uspešne inicijative
Dinamična komunikacija sa građanima:
Informativni i kreativni sadržaji u medijima i društvenim mrežama
Interaktivni online omladinski forum
Radimo u: Beogradu, Tirani, Sarajevu, Prištini, Skopju, Novom Sadu i mnogim drugim gradovima
Program će uključiti:
150 omladinskih organizacija i 1.500 omladinskih aktivista obuhvaćeno istraživanjem
50 učesnika/ca Regionalne škole Politeia
6 Politeia tematskih sesija
1.000 mladih na interaktivnom omladinskom forumu
10 mladih aktivista na volonterskoj praksi (stažiranje)
30 finansiranih projekata kroz Fond za mlade
6 ekspertskih analiza i predloga omladinskih politika
30 javnih debata o politikama za mlade
200 učesnika/ca uživo i 300 online na dvodnevnoj regionalnoj konferenciji
Koordinator projekta:
Fondacija Centar za demokratiju, Beograd
Partneri:
Akademija za evropske integracije i pregovore iz Tirane (AIEN)
Kosovska inicijativa za stabilnost iz Prištine (IKS)
Mreža progresivnih inicijativa iz Sarajeva (NPI)
NVO Info Centar iz Skoplja (NGO IC)
Regionalna akademija za demokratski razvoj iz Novog Sada (ADD)
Od 5. marta 2020. godine, kada su registrovana prva dva slučaja zaraze, građani Bosne i Hercegovine zajedno sa milionima ljudi širom svijeta suočavaju se s virusom COVID – 19. Protok ljudi, robe i kapitala je zaustavljen. Bosna i Hercegovina se poslije 2008. godine i globalnog financijskog kraha opet suočila sa krizom koja je zahvatila cijeli svijet, a koju će ovako mala zemlja teško sama prebroditi. Države širom svijeta suočavaju se s problemima nedostatka medicinske opreme za borbu protiv virusa, hrane i pitke vode. Veliki broj ljudi je ostao bez zaposlenja, čime je preživljavanje u vremenu zdravstvene krize postalo još teže.
Krizna diplomatija
Krizna diplomatija igra vitalnu ulogu u savremenim međunarodnim odnosima te se neprestano prilagođava svjetskoj dinamici promjena. Konkretna funkcija joj je pomoć u određenim količinama potrebnih sredstava, a isto tako simboličnu upućujući na prijateljske odnose i solidarnost među državama. Krize koje su se događale u dvadesetom stoljeću uveliko se razlikuju od onih koje se događaju samo stotinu godina kasnije. Nisu samo ratovi i oružani sukobi faktori globalne prijetnje, u globalnoj političkoj areni prijetnje mogu biti financijske, zdravstvene i različite prirodne nepogode. Kako je svijet postajao globalno selo, potencijalne krize su mnogo češće, jer događaj kao što je pandemija virusa COVID – 19 , koja je po do sada poznatim informacijama počela u Kini – posljedično je utjecala na svaki dijelić planete Zemlje.
Međunarodne krize tjeraju države na velike koalicije kako bi se suočile s problemima s kojima se čovječanstvo suočava. Usljed toga, dolazi do vanjskopolitičkih kriza gdje države moraju adekvatno da odgovore datim problemima.
Solidarnost i inostrani partneri su ključ krizne dipomatije
Suočena s velikim izazovom, Bosna i Hercegovina i njena ograničena diplomatska sposobnost, koju imaju sve male države, u prvih deset dana usmjerila je svoje aktivnosti potrage za pomoći kod ključnih vanjskopolitčkih partnera. Sjedinjene Američke Države kao jedan od ključni partnera BiH od njene nezavisnosti do danas pokazale su spremnost i prve uputile hitnu pomoć. Evropska unija kao najvažniji vanjskopolitički cilj BiH je pokazala svoju solidarnost i enormnu podršku u borbi protiv pandemije COVID – 19. Podsjećanja radi, Evropska unija je od 1996. godine uložila više od 3,5 milijardi eura u obnovu, reformu javne uprave, vladavinu prava, održivu ekonomiju, poljoprivredu i druga ključna područja u BiH, i tako postala najveći pojedinačni donator BiH.
Svi ambasadori država članica Evropske unije akreditiranih u Bosni i Hercegovini, zatim komandant EUFOR-a i šef Delegacije EU u BiH/specijalni predstavnik Evropske unije u BiH, Johann Sattler, napravili su zajednički osvrt u vezi s aktuelnom situacijom u BiH i u Evropi prouzrokovanom pandemijom korona virusa. Poslali su važnu poruku Bosni i Hercegovini. „Iako je Evropska unija najveći trgovinski partner Bosne i Hercegovine i njen najveći donator, naš odnos se ne zasniva isključivo na obostranim ekonomskim pogodnostima, pa čak ni na geografiji ili kulturi, već na temeljnom principu solidarnosti koji je zbližio Evropljane u godinama nakon Drugog svjetskog rata. U tom duhu danas sarađujemo s građanima i vlastima u Bosni i Hercegovini. Nikada nećemo odustati od ovog principa jer bez solidarnosti ne možemo uspjeti u svojim naporima da pobijedimo virus!“
Krizna diplomatija BiH
Predsjedništvo BiH je u prvim danima od objave vanredne situacije imalo kontakte s Predstavništvom UN-a u BiH pri čemu je podržana namjera UNDP da se popišu potrebe zdravstvenih institucija u BiH kako bi se izvršila dostava opreme i materijala koji se nalaze u UN-ovim skladištima u Europi, a dijelom da UNDP finansira proizvodnju i nabavku dijela opreme koju bi interventno proizvodile domaće firme, a izbjegao problem sa javnim nabavkama u hitnoj situaciji.
Institucije BiH su podržale inicijativu Regionalnog vijeća za suradnju – RCC da se zemljama Zapadnog Balkana omogući pristup Fondu solidarnosti EU za krizne situacije, no utvrđeno je da je taj fond namjenjen samo državama članicama EU i zemljama kandidatima čime su Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija i Albanija, kao i Kosovo ostali van mogućnosti korištenja. U suradnji s nadležnim institucijama BiH, predstavnicima zemalja regiona i Europske unije došlo je do prijedloga da se neiskorištena sredstva IPA fondova za zemlje zapadnog Balkana preusmjere na borbu protiv COVID – 19 za što potrebne odluke moraju donijeti institucije EU. Nakon inicijalne potrebe za osiguranjem novca došlo je do preokreta u potrebama gdje se utvrdilo da postoje već potrebne količine novca, ali da nema dovoljno potrebne medicinske opreme na tržištu da se kupi. Zato je EU donijela odluku kojom je omogućila da BiH, kao i druge zemlje zapadnog Balkana, uđe u jedinstveni sistem EU nabavke potrebne opreme, odnosno zajedničku potražnju prema dobavljačima.
Po pitanju transporta roba, koji je pretrpio zastoj zbog restriktivnih mjera koje su države regiona i EU počele zasebno i nekoordinirano uvoditi, institucije zemalja regiona u suradnji sa RCC, CEFTA sekretarijatom i Transportnom zajednicom EU su proizvele mehanizam razmjene podataka o restrikcijama i njihovoj mogućoj harmonizaciji, olakšanju i međusobnom prihvatanju mjera kako bi se prevoznicima omogućilo jednostavnije dostavljanje roba. Razmatrani su i prijedlozi uspostave zelenih koridora transporta po olakšanom pristupu pogotovo iz EU prema regionu te policijskog eskorta konvoja kamiona koji je i danas s više ili manje uspjeha u primjeni. Pored toga ekspertskim i diplomatskim aktivnostima utvrđeni su i osposobljeni granični prijelazi na koji robe mogu ući. Iako se razna rješenja susreću s mnoštvom izazova i prepreka u zamišljenoj provedbi, inicijalna komunikacija između institucija, uključujući i diplomatsku, je dala početne rezultate koje svakako treba dograđivati. Institucije BiH su razmatrale i mogućnost korištenja kriznih fondova NATO-a za potrebe borbe protiv COVID 19.
Ministarstvo vanjskih poslova (MVP) BiH je održalo sastanak sa 75 ambasadora i šefova diplomatsko-konzularnih misija u BiH, gdje su upoznati sa najvažnijim zaključcima i odlukama koje je usvojilo Vijeće ministara BiH na 6. sjednici. Predstavnici MVP BiH potpisali su pismo, zajedno sa svim MVP regiona (uključujući Kosovo), u kome su ohrabrili Europsku komisiju da izuzme zemlje zapadnog Balkana iz sistema za izvoz zaštitne medicinske opreme.
Također, prvi put u historiji BiH uspješno realizirana aktivnost repatrijacije bosanskohercegovačkih državljana iz Republike Italije, Češke i Švedske. Iz Španije i Francuske uprkos naredbi MVP BiH da DKPi sugeriraju ostanak našim državljanima u zemljama gdje se nalaze, ambasadori su odlučili da izađu u susret građanima koji nisu mogli da sami omoguće dalji boravak u navedenim zemljama te su dali sve od sebe da ih u gotovo nemogućim uslovima dopreme do BiH. Početkom aprila, tačnije 09.04.2020. godine, EU je podržala repatrijaciju 6 bh. državljana iz ne-europskih zemalja: od Maroka do Gambije i Perua.
Dočekati narednu krizu integirani u EU
Bosna i Hercegovina sa svim svojim problemima, svakodnevnim krizama sa kojima se suočava, pokazala je konkretnim diplomatskim aktivnostima da se može postići mnogo toga aktivnim radom i zalaganjem, i da ići korak po korak nije uvijek spor proces nego je proces koji donosi promjene, i ne podrazumijeva “stajanje u mjestu”. Gledajući sve realne prijetnje koje su se dogodile BiH od poplava 2014. godine, pa evo i danas kada se suočavamo s velikom globalnom pandemijom, institucije i zvaničnici pokazuju da, ipak, postoje konkretne stvari i koraci koje mogu poduzeti i napraviti za građane BiH. Šteta je samo što ćemo nakon ove krize, možda ponovo gledati dobro poznati scenario usmjeren na svakodnevna politička dešavanja i „prepucavanja“ te ćemo opet zaboraviti ciljeve i sve važno za BiH i njene građane. Jedan od tih ciljeva su i evropske integracije te sprovođenje reformskih procesa, ne zbog EU i nekog budućeg pristupanja istoj, nego zbog boljeg života i vraćanja nade građanima i građankama. To je ono na šta se moraju institucije fokusirati istom ili čak većom količinom energije i požrtvovanosti nego sada, u periodu pandemije.
Iako niko to ne želi, ali ukoliko se svijetu opet desi neka globalna kriza, nadamo se da će BiH istu dočekati kao punopravna članica Evropske unije te zajedno sa ostalim ambasadorima pisati zajedničke izjave solidarnosti i pomoći onim zemljama kojima će ta pomoć biti potrebna, baš kao i nama sada. Do tada, moramo raditi…
Posljedni komentari